برگی از تاریخ؛ آیا آب و هوای گرم‌تر به‌معنای جام جهانی با کیفیت‌تری است؟

طرفداری | قرعه‌کشی جام جهانی ۲۰۲۶ انجام شده و برنامه جام جهانی ۲۰۲۶ نیز منتشر شده است، اما با این حال هنوز پرسش‌های زیادی درباره نحوه برگزاری این تورنمنت باقی مانده است.
این نخستین جام جهانی‌ای به شمار می‌رود که به میزبانی سه کشور برگزار می‌شود، نخستین دوره با حضور ۴۸ تیم و نخستین تورنمنتی که در آن چهار تیم پایانی باید هشت مسابقه انجام دهند. تعداد دیدارهای مرحله گروهی بیش از مجموع کل بازی‌های هر یک از دوره‌های پیشین جام جهانی خواهد بود. فشارهای لجستیکی و جسمانی وارده بر بازیکنان بیش از هر زمان دیگری خواهد بود.

اما شاید بزرگ‌ترین مسئله، شرایط اقلیمی کشورهای میزبان باشد. نگرانی تنها محدود به خود فوتبالیست‌ها نمی‌شود، بلکه هواداران و کارکنان تورنمنت نیز در معرض خطر قرار دارند. حفظ ایمنی آن‌ها نباید کمتر از توجه به سلامت و رفاه بازیکنان در اولویت باشد. با این حال، هنگام بحث درباره دمای بالقوه‌ی هوا در ایالات متحده، مکزیک و کانادا، اغلب کیفیت بازی به‌عنوان دغدغه اصلی مطرح می‌شود. در جام جهانی باشگاه‌ها در تابستان گذشته، انزو فرناندز، هافبک آرژانتینی چلسی در جریان پیروزی تیمش برابر فلومیننسه دچار کسالت شد و ناچار به دراز کشیدن در میانه زمین شد؛ با این وجود، او همان اندازه که از وضعیت جسمانی خود صحبت کرد، به ارزش سرگرمی و جذابیت بازی هم اشاره کرد. او به خبرنگاران گفت:

گرمای فوق‌العاده شدیدی است. مجبور شدم روی زمین دراز بکشم چون واقعاً سرگیجه داشتم. بازی کردن در چنین دمایی بسیار خطرناک است؛ علاوه بر آن، از نظر عملکردی و جذابیت هم مشکل‌ساز است؛ برای تماشاگرانی که به ورزشگاه می‌آیند و برای کسانی که از خانه بازی را تماشا می‌کنند. سرعت بازی دیگر مثل قبل نیست و همه‌چیز بسیار کند می‌شود. امیدوارم سال آینده برنامه مسابقات را تغییر دهند، دست‌کم به‌گونه‌ای که فوتبال همچنان زیبا و جذاب باقی بماند.

بی‌تردید، به‌ویژه در میامی و مونتری که بیش از دیگر میزبان‌ها در معرض گرمای شدید قرار دارند، نیاز بیشتری به شروع بازی‌ها در زمان‌های دیرتر حس می‌شود. اما جام جهانی پیش‌تر نیز چنین شرایطی را تجربه کرده است؛ آن هم به‌معنای واقعی کلمه.

مکزیک تاکنون دو بار میزبان جام جهانی بوده است؛ در سال‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۶. این دو دوره، به‌زعم بسیاری،از افسانه‌ای‌ترین جام‌های جهانی تاریخ به شمار می‌روند: جام جهانی ۱۹۷۰ با درخشش پله و برزیل در یادها مانده و در سال ۱۹۸۶ دیگو مارادونا الهام‌بخش قهرمانی آرژانتین شد. جام جهانی ۱۹۹۴ که در سراسر ایالات متحده برگزار شد، شاید یک شاهکار کلاسیک تمام‌عیار نبود، اما اگر از فینال بدون گل رقابت‌ها صرف‌نظر کنیم، دست‌کم فاجعه هم به حساب نمی‌آمد.

بدیهی است که شرایط در سال ۲۰۲۵، هم از نظر اقلیمی و هم از نظر فوتبالی، کاملاً متفاوت است. دوره‌های گرمای شدید بیشتر و رایج‌تر شده‌اند و بهترین تیم‌ها فوتبال فشرده، با شدت و ریتمی بسیار بالا بازی می‌کنند. با این حال، نگرانی درباره گرما و ارتفاع از سطح دریا پیش‌تر نیز وجود داشته است. به‌طور کلی، هرچه شرایط اقلیمی سخت‌تر بوده، کیفیت فوتبال‌ها نیز بهتر از آب درآمده است.

جام جهانی ۱۹۷۰ به‌ویژه از این حیث اهمیت دارد. پیش از آغاز آن تورنمنت، نگرانی‌های جدی مبنی بر اینکه برگزاری جام جهانی در چنین شرایطی می‌تواند کاملاً فاجعه‌بار باشد، وجود داشت؛ مسئله‌ای که با تصمیم به برگزاری چندین مسابقه از جمله دیدار فینال در زمان ظهرگاهی به‌جای عصر یا شب، برای جذب مخاطبان تلویزیونی اروپا، تشدید شد. فوتبال‌نویس مشهور، برایان گلنویل در کتاب «تاریخ جام جهانی» نوشت:

تلاش برای فوتبال بازی کردن (در آن شرایط) هم مضحک و هم به‌طور بالقوه خطرناک بود.

نگرانی‌ها درباره خستگی بازیکنان به یک تغییر مهم در قوانین انجامید: برای نخستین بار در تاریخ جام جهانی، تیم‌ها اجازه استفاده از بازیکن تعویضی را پیدا کردند. با این حال، جام جهانی ۱۹۷۰ به تورنمنتی با نمایش‌های فوتبالی درخشان تبدیل شد و شاید تحسین‌شده‌ترین قهرمان تاریخ خود را معرفی کرد. گلنویل در پایان نوشت:

با وجود شرایط اسفناک، در جام جهانی ۱۹۷۰ شاهد پیروزی باشکوهِ جنبه‌های مثبت بر منفی و فائق آمدن خلاقیت بر تخریب بودیم.

شاید بخشی از این موفقیت، دقیقاً به‌دلیل همان شرایط سخت بوده باشد. این رقابت‌ها چهار سال پس از قهرمانی انگلیس برگزار شد؛ تیمی که سبک بازی‌اش به‌شدت متکی بر قدرت بدنی و دوندگی بود. چنین رویکردی با گرما سازگار نبود و در آن زمان این اجماع وجود داشت که تیم‌هایی با سبک بازی هنرمندانه‌تر و به‌اصطلاح «فوتبالی‌تر» از این وضعیت سود می‌بردند، زیرا حریفان‌شان دیگر نمی‌توانستند صرفاً با دوندگی بی‌امان آن‌ها را مهار کنند. جام جهانی ۱۶ سال بعد بار دیگر به مکزیک بازگشت. گرما و ارتفاع دوباره به مسئله‌ای جدی تبدیل شد.

با این حال، آرژانتین، البته با اتکای فراوان به مارادونا، فوتبال بسیار چشم‌نوازی ارائه داد و دیدارهای مرحله حذفی عموماً از کیفیت بالایی برخوردار بودند. این‌ها آشکارترین نمونه‌ها هستند، اما شاید الگوی بزرگ‌تری هم در کار باشد. تدوین یک رتبه‌بندی قطعی از «بهترین» جام‌های جهانی کار دشواری است. شاید بهترین تلاش در این زمینه سه سال پیش، پیش از برگزاری جام جهانی ۲۰۲۲، توسط دو نویسنده ESPN انجام شد؛ آن‌ها تمامی جام‌های جهانی را از بهترین تا بدترین رتبه‌بندی کردند.
گردآوری داده‌های آب‌وهوایی مربوط به هر ۹۵۴ مسابقه جام جهانی کار بسیار دشواری است، بنابراین در اینجا از روشی بسیار ساده‌شده استفاده شده است: انتخاب شهر میزبان «میانه جغرافیایی» هر دوره و استفاده از حداکثر دمای ماه برگزاری مسابقات بر اساس داده‌های آب‌وهوایی گوگل. بدیهی است که این روش بیشتر بازتاب‌دهنده الگوهای اقلیمی مدرن است؛ بیشتر به اقلیم می‌پردازد تا وضعیت دقیق آب‌وهوا. این شیوه به ما نمی‌گوید که مثلاً در سال ۱۹۳۸ دقیقاً چه شرایطی حاکم بوده است. همچنین در مورد برخی کشورها مانند روسیه ۲۰۱۸ که مسابقات در پهنه جغرافیایی بسیار وسیعی برگزار شده، خلاصه‌سازی شرایط یک تورنمنت کامل کار ساده‌ای نیست.

با در نظر گرفتن همه این ملاحظات، می‌توان به یک نتیجه‌گیری بسیار ابتدایی رسید: «بهترین» تورنمنت، بر اساس رتبه‌بندی ESPN، در گرم‌ترین اقلیم برگزار شده است؛ یعنی جام جهانی ۱۹۸۲ اسپانیا. «بدترین» تورنمنت نیز در خنک‌ترین اقلیم برگزار شد؛ جام جهانی ۱۹۳۰ اروگوئه. چهار تورنمنتی که در شرایط واقعی زمستانی برگزار شدند (۱۹۳۰ اروگوئه، ۱۹۶۲ شیلی، ۱۹۷۸ آرژانتین و ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی) همگی در میان هشت تورنمنت انتهایی رتبه‌بندی ESPN قرار دارند. در مقابل، شش تورنمنت برتر (۱۹۸۲ اسپانیا، ۱۹۷۰ مکزیک، ۲۰۰۶ آلمان، ۱۹۹۸ فرانسه، ۱۹۸۶ مکزیک و ۱۹۹۴ ایالات متحده) در اقلیم‌هایی گرم‌تر از میانگین برگزار شده‌اند و سه مورد از آن‌ها در کشورهایی بوده‌اند که میزبان جام جهانی ۲۰۲۶ نیز هستند.
اینکه تا چه اندازه می‌توان از تورنمنت‌های گذشته نتیجه‌گیری کرد، محل بحث است. فوتبال مدرن نیازمند دوندگی بیشتر، پرس شدیدتر و انرژی بالاتری است. ریتم عناصر فوتبالی از بازی‌سازی و دریبل‌زنی گرفته تا بازی ترکیبی ناگزیر سریع‌تر شده است. وقتی به این ریتم عادت می‌کنید، تماشای فوتبالِ کندتر می‌تواند دشوار باشد. با این حال، این خطر نیز وجود دارد که فوتبال بیش از حد به ریتم و سرعت متکی شده و از کیفیت فنی فاصله گرفته باشد. تورنمنتی که در شرایطی برگزار شود که پرس مداوم در آن ممکن نباشد، لزوماً چیز بدی نیست؛ چه‌بسا به سبکی لذت‌بخش‌تر از فوتبال منجر شود.
این به آن معنا نیست که جام جهانی ۲۰۲۶ الزاماً به یک تورنمنت کلاسیک تبدیل خواهد شد. کیفیت رقابت‌ها در قالب یک تورنمنت ۴۸ تیمی به احتمال فراوان پایین‌تر می‌آید، مشکلات لجستیکی ناشی از سفر در مسافت‌های بسیار طولانی پدید خواهد آمد و تعداد بالای مسابقات به خستگی منجر می‌شود؛ شاید نه فقط برای بازیکنان، بلکه برای تماشاگران هم چنین خستگی‌ای رقم بخورد. با این حال، بدون نادیده گرفتن مسائل واقعی مرتبط با سلامت، تاریخ جام جهانی نشان می‌دهد که هرچه شرایط اقلیمی گرم‌تر بوده، تورنمنت‌ها نیز بهتر از کار درآمده‌اند.

برگردان یادداشت Michael Cox از The Athletic