مروری بر کارنامه ورزشی و هنری محمد علی فردین، مرد محبوب سینما و کشتی ایران؛ از نایب قهرمانی جام جهانی تا سلطان قلبها
طرفداری | محمد علی فردین، زاده ۱۵ بهمن ۱۳۰۹ در شهر تهران است. محلهای که فردین در آن چشم به جهان گشود، واقع در خیابان شهباز سابق و خیابان ری بود. پدرش علیگل فردین، متولد محله سنگلج کارمند اداره تسلیحات و از بازیگران تئاتر، در کنار تقی ظهوری کارهای مولیر را اجرا میکرد. او دوران ابتدایی را در دبستان ترقی در خیابان شهباز، و دوره متوسطه را در دبیرستان آذر در خیابان شاهآباد گذراند و موفق به اخذ دیپلم گردید، در سن ۱۸ سالگی به سربازی رفت و دو سال در نیروی هوایی ارتش خدمت کرد.
فردین در سن پنج سالگی علیرغم مخالفتهای پدر به شکل حرفهای به ورزشهایی چون فوتبال، ژیمناستیک، شنا و بدنسازی پرداخت، و با تغییر پی در پی رشتههای ورزشی سرانجام از دنیای کشتی سر درآورد.او به باشگاه نیرو و راستی رفت و زیر نظر کیومرث ابوالملوکی به فراگیری فنون کشتی پرداخت. بعدها فردین به باشگاه تهران رفت، در اینجا بود که با غلامرضا تختی آشنا شد، او در این باشگاه زیر نظر حبیبالله بلور به صورت حرفهای کشتی را دنبال کرد. وی اولین بار در مسابقات قهرمانی کشور در کشتی آزاد یا فریاستایل در سال ۱۳۳۲ در اصفهان در وزن ششم مدال برنز گرفت و در سال ۱۳۳۳ در انتخابی تیم ملی در وزن ۷۳ کیلو برگزیده شد و راهی تیم ملی گردید.
جام جهانی کشتی در سال ۱۹۵۴، اولین چالش جدی فردین در عرصه جهانی کشتی بود. او در دسته ۷۳ کیلوگرم کشتی آزاد این مسابقات حضور یافت و پس از پیروزی برابر حریفانی از فیلیپین، سوئد و آرژانتین به نیمه نهایی رسید. رقیب فردین در این مرحله، یوتاکا کانکو از ژاپن بود. او توانست حریف ژاپنی خود را شکست داده و راهی فینال جام جهانی شود. فردین در فینال رقیب واختانگ بالاوادزه، کشتیگیر گرجستانی کشور شوروی شد. واختانگ با پیروزی برابر فردین به مدال طلای جام جهانی رسید. او دو سال پس از شکست فردین، در المپیک ۱۹۵۴ توکیو شرکت کرد و به مدال نقره این مسابقات دست یافت.
او در سال ۱۳۳۶ در قهرمانی کشور در تهران در دسته ۶۷ کیلوگرم، با شکست همه مدعیانش عنوان قهرمانی را به دست آورد. فردین برای اینکه ثابت کند در رشته فرنگی نیز تبحر دارد، در مسابقات قهرمانی کشور در سال ۱۳۳۷ در تهران در وزن ششم بعد از اینکه همه حریفان خود را تا فینال شکست داد در مبارزه نهایی نیز در فینالی تکراری از سد محمد بهادری گذشت و با کسب عنوان قهرمانی در صدر وزن ششمیها قرار گرفت. فردین در جام جهانی ۱۹۵۷ استانبول نیز حضور داشت اما در نهایت به رتبه چهارم دسته وزنی خود رسید. او به دلیل آسیبدیدگی و برخی دلایل دیگر، مجبور شد در سال ۱۳۳۸ از دنیای کشتی خداحافظی کند.
او در زمستان ۱۳۳۸، به صورت اتفاقی وارد دنیای تصویر شد. فردین برای دیدن فیلمی در ژانر وسترن به سینما رفته بود و پس از آنکه موفق به دریافت بلیط نشد و پشت در سینما ماند، با اسماعیل کوشان آشنا شد. کوشان که فردین را از زمان کشتی میشناخت، او را دعوت به حضور در یک فیلم سینمایی به کارگردانی سیامک یاسمی کرد. فردین پس از پذیرفتن این پیشنهاد، نقش اول فیلم سینمایی «چشمه آب حیات» را ایفا کرد. دوبلور فردین در این فیلم، چنگیز جلیلوند بود و آواز او نیز برعهده ایرج خواجه امیری قرار گرفت. ترکیبی که در فیلمهای آینده فردین، به برگ برنده او در بازیگری تبدیل شد. بازی در فیلمهای «فردا روشن است» و «فریاد نیمه شب» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان نقطه عطف کارنامه هنری فردین محسوب میشود. این دو فیلم توانستند عنوان بهترین و پرفروشترین فیلم سال را از آن خود کنند. فردین با فیلم آقای قرن بیستم به شهرت رسید و درمیان سالهای ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۷ در اوج دوران کاری خود قرار گرفت.
نقطه اوج نایب قهرمان کشتی جهان در سال ۱۹۵۴ در صنعت سینما، در فیلم «گنج قارون» به کارگردانی سیامک یاسمی در سال ۱۳۴۴ رقم خورد. فردین در این فیلم نقش جوانی را بازی میکند که پس از نجات جان یک مرد ثروتمند با نام قارن، متوجه رازی بزرگ در زندگی خود میشود. افتتاحیه گنج قارون، موفق نبود و حتی در مقطعی، احتمال داشت که این فیلم از پرده سینما کنار گذاشته شود اما به یکباره، این فیلم به فروش بیشتری رسید و در نهایت، به فروشی در حدود ۵.۳ میلیون تومان رسید. «گنج قارون» یکی از به یادماندنیترین فیلمهای سینمای ایران شد که باعث شد تا فردین در میان مردم ایران بسیار محبوب شود. او پیش از این فیلم، در فیلمهایی مثل طلای سفید، ترور نیمهشب، دختری که فریاد میزند، گرگهای گرسنه، طلای سفید، زمین تلخ، زنها فرشتهاند، ساحل انتظار، آقای قرن بیستم، مسیر رودخانه، انسانها، ترانههای روستایی، جهنم زیر پای من، دهکده طلایی، قهرمان قهرمانان، ببر کوهستان و عشق و انتقام بازی کرده بود. فیلم «گرگهای گرسنه» اولین تجربه فردین در کارگردانی بود.
فردین پس از گنج قارون، در فیلمهای جهان پهلوان، حاتم طایی، امیر ارسلان نامدار و گدایان تهران حضور داشت. او در سال ۱۳۴۵، در یک فیلم سینمایی در کشور لبنان به کارگردانی فاروق عجرمه بازی کرد که «وادی الموت» یا «مردی از تهران» نام داشت. همکاری عجرمه و فردین، به یک فیلم سینمایی دیگر نیز میرسد و این بار «طوفان بر فراز پاترا» با حضور فردین در لبنان ساخته میشود. او نقش یک پلیس ایرانی را ایفا کرده بود که به خارج از کشور سفر میکند تا یک باند خطرناک را دستگیر کند. او سپس در فیلم چرخ و فلک، بازسازی فیلم «آواره» از سینمای بالیوود بازی میکند. او در این فیلم، نقش فردی را بازی میکند که پس از تحقیر توسط پدر یکی از همکلاسیهایش، به کارهای خلاف کشیده میشود و یک عشق، باعث میشود تا دوباره سعی بر بازگشت به زندگی پاکش داشته باشد.
فردین در سال ۱۳۴۷، بار دیگر در یک فیلم بینالمللی به ایفای نقش میپردازد. او در این سال، در فیلم «و حالا….. روحت را به خدا بسپار» به کارگردانی دموفیلو فیدانی بازی میکند. این فیلم ایتالیایی به سبک وسترن ساخته شده بود. داستان این فیلم، درباره آشنایی غیرمنتظره سه غریبه در راه شهر دنور بوده است که هر کدام به یک دلیل، قصد حمله به یک کالسکه را دارند. یکی از آنها، در جستجوی بازگردانی کالای دزدیدهشده خود از یک تاجر است که خانوادهاش را به قتل رسانده، دیگری در جستجوی دزد طلای خود است و نفر سوم، یک راهزن جهانگرد است که دنبال دردسر میگردد. این فیلم در دو کشور ایتالیا و ایران به نمایش درآمد. فردین در این فیلم با بازیگران ایتالیایی مطرحی مثل فابیو تستی، جف کامرون و اتوره مانی همبازی شده بود.
او پس از بازی در فیلم «شکوه جوانمردی»، در فیلم «سلطان قلبها» بار دیگر بر سینماهای ایران میدرخشد. این فیلم به کارگردانی خود فردین ساخته شده بود و هدف از ساخت این فیلم توسط او، دوری از کلیشه، کافه و زد و خوردهای متعدد بود. فردین قصد داشت تواناییهای خود در بازیگری را بیشتر به همگان نشان دهد و در فیلمهای رمانتیک و عاشقانه نیز بازی کند. داستان این فیلم درباره زوجی بود که پس از یک حادثه، هر کدام دیگری را کشتهشده تصور میکردند، غافل از آن که هر دو زندهاند و روزی دوباره به هم میرسند. در این فیلم، آواز فردین را برای نخستین بار، فردی به غیر از ایرج خواجه نوری میخواند. این بار، عارف خواننده آهنگهای فردین در فیلم میشود. فردین پیش از حضور بعدی خود در سینمای بینالمللی، در فیلمهای دیگری همچون خشم کولی، نعره طوفان، قصر زرین، دنیای پر امید، بهشت دور نیست، یاقوت سه چشم، مردی از جنوب شهر و کوچه مردها بازی کرد. او در سال ۱۳۴۹ در فیلم «سکه شانس» به کارگردانی ایرج قادری بازی میکند. داستان این فیلم درباره علاقه مشترک دو برادر به یک زن است.
فردین در سال ۱۳۵۰، حضور در یک فیلم بالیوودی را تجربه میکند و در فیلم «همای سعادت» به کارگردانی تاپی چاناکیا بازی میکند که یک عاشقانه میان یک ایرانی و یک هندی است. او سپس در فیلم «بابا شمل» تجربه کار با علی حاتمی و در فیلم «غزل»، تجربه کار با مسعود کیمیایی را در کارنامهاش ثبت میکند. فردین تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، در فیلمهای میعادگاه خشم، مردان خشن، مرد هزار لبخند، راز درخت سنجد، ایوب، جهنم+من، قصه شب، جبار سرجوخه فراری، ناجورها، مواظب کلاهت باش، شکست ناپذیر، سلام بر عشق، جوانمرد، قرار بزرگ، تعصب و بر فراز آسمانها بازی میکند. فیلم بر فراز آسمانها، آخرین فیلم فردین پیش از انقلاب بوده است. فیلم «برزخیها» آخرین فیلم سینمایی تاریخ فردین که به کارگردانی ایرج قادری و بازی ناصر ملک مطیعی، محمد علی کشاورز و سعید راد در سال ۱۳۵۸ اکران شده بود، تنها فیلم او پس از انقلاب است که پس از مدتی توقیف میشود.
او پس از انقلاب اجازه فعالیت سینمایی را نداشت و مجبور به دوری از حرفه خود شد. فردین در روز پنجشنبه ۱۸ فروردین ۱۳۷۹ در ۶۹ سالگی بر اثر ایست قلبی در منزل شخصیاش از دنیا رفت و صبح روز شنبه از ورزشگاه امجدیه در میان سیل هنرمندان و مردم، با جمعیتی انبوه، به سمت قطعه هنرمندان بهشت زهرا تهران بدرقه و به خاک سپرده شد. او در قطعه ۸۸ ردیف ۱۵۹ شماره ۱۰ قبرستان بهشت زهرا دفن شده است. زندهیاد محمد علی فردین، از دوستان صمیمی غلامرضا تختی، کشتیگیر معروف ایرانی بود. فردین و تختی از کودکی با هم رفاقت داشتند و به همراه هم به کشتی رفتند.
